De duistere kant van apps: hoe asociaal zijn sociale netwerken?

Op het gemiddelde sociale netwerk is het altijd mooi weer. Zijn we altijd op hippe feestjes, met een cocktail in onze hand. Of zitten we met de billen in het zand op een exotische bestemming, met kiekjes van onze gebruinde voeten in een paar slippers als bewijs. Achter die vrolijke façade gaan echter hele andere werelden schuil. Op Instagram wordt drugs verkocht, op Pinterest draait een hele gemeenschap om het promoten van anorexia. En dan hebben we het nog niet eens over de anonieme ‘geheimen-netwerken’ zoals Secret en Whisper, die afwisselend het slechtste en beste in gebruikers naar boven halen. iCulture verdiepte zich in de donkere kanten van sociale netwerken, omdat we ons steeds vaker afvragen: hoe asociaal zijn sociale apps?

Drugs

Twee maanden terug ondervond de Nieuwe Revu het aan den lijve. Niets zo eenvoudig als drugs kopen via Instagram. De werkwijze van de verschillende verkopers blijkt sterk overeen te komen. De een plaatst simpelweg een foto van een handjevol pillen, de ander van dansende meisjes in een club. Daaronder steeds dezelfde vraag -‘Zin in een feestje?’- gevolgd door een hashtag met de naam van de drugs die ze in de aanbieding hebben. Via die hashtags kunnen geïnteresseerden ze vinden.

Als we zelf kijken merken we al snel dat zoektermen als #xtc, #adderal, #valium en #benzos stuk voor stuk tienduizenden foto’s opleveren. Ongeveer de helft van de gevonden afbeeldingen wekken de suggestie dat er iets te halen valt. Soms is dat overduidelijk – “alleen deze week 150 voor $200, SeRIOUS BUyERS ONLY!” – andere keren blijft het giswerk. In ieder geval is het een kwestie van mensen met ‘aanlokkelijke’ foto’s volgen, teruggevolgd worden en een privé-conversatie starten. Daarna kan er in alle rust een punt voor een uitwisseling worden afgesproken. Klein nadeel voor kopers en verkopers: Instagram is internationaal, dus het aanbod ook. Voordat je drugs hebt gevonden die je in Nederland kunt ophalen kan dus even duren. Nouja, 15 minuten dan.

‘Perfect’ Pinterest

Instagram is echter lang niet de enige app met een donkere kant. Zo heeft Pinterest een gezellig imago, met pagina’s vol cupcakes, mooie huizen, trouwjurken en Hollywood-sterren. De strekking van de meeste afbeeldingen kun je echter ook anders typeren: Pinterest draait om perfectie. Uiterlijke perfectie, welteverstaan. Niet zo gek dus, dat veel meisjes en jongens de app gebruiken om foto’s van hun ideale uiterlijk op hun borden te pinnen, als ideaal om naartoe te leven. Eén probleem: op die foto’s staan dikwijls ongezonde lichamen, die alleen door systematisch uithongeren kunnen worden verkregen. Daarom krijg je door op bepaalde zoektermen te zoeken naast foto’s van slanke lichamen ook pro-tips en verontrustende aanmoedigingen erbij (“skip dinner, wake up thinner“).

In 2012 werden zowel Instagram als Pinterest door de media gedwongen om stappen tegen deze ongezonde trends op hun netwerken te ondernemen. Sindsdien krijg je in Instagram een pop-up en in Pinterest een waarschuwing als je zoekt op termen als #ana, #thighgap en #thinspo. Deze maatregelen zijn echter het best te betitelen als ‘half werk’. Wanneer je in Pinterest zoekt op de hashtags #thinspiration en #thinspo krijg je een mini-tekst over de gevaren van eetstoornissen te zien, maar een halve centimeter daaronder begint de deprimerende stroom met foto’s gewoon weer. Deze stroom wordt wel door Pinterest gecureerd, maar er blijven meer dan genoeg ribbenkasten, uitstekende heupbeenderen en vermanende teksten over doorzettingsvermogen over.

Op Instagram is zoeken naar #thinspiration en #thinspo uitgeschakeld, maar vinden we na het wegtikken van een pop-up over gezondheid ruim 3,5 miljoen afbeeldingen via de hashtag #ana. Hetzelfde geldt voor #pro-ana, #anorexia en #mia (de afkorting voor boulimia). Natuurlijk is het vechten tegen de bierkaai en verplaatsen mensen met een eetstoornis simpelweg naar een ander platform wanneer strenge maatregelen worden genomen. Desondanks is het onbegrijpelijk dat geen enkel netwerk de zoekfunctie voor alle ongezonde termen heeft uitgeschakeld.

Anoniem, maar toch jezelf?

“Absolutely addictive”; “Hate it and love it”; “Game-changer”. Het is maar een greep uit het commentaar van grote techsites en gebruikers over de nieuwe Secret app, die nog maar kort bestaat en nu al meer dan 50 miljoen dollar waard is. In de VS is de applicatie, een soort anonieme geheimen-netwerk voor vrienden en vrienden daarvan, een ware hit. Dezelfde lof ontving Whisper, een soortgelijke anonieme app die geheimen met iedereen deelt in plaats van vrienden en hun vrienden. Whisper heeft vooralsnog geen verdienmodel, maar ontving al 54 miljoen dollar aan investeringen. Zelfs Facebook, een netwerk dat niets met anonimiteit van doen heeft, lijkt erover na te denken om anonieme functies te introduceren.

De aantrekkingskracht van apps als Secret en Whisper is niet alleen te wijten aan onze nieuwsgierigheid naar geheimen, maar ook aan de zeldzame anonimiteit. Het maakt niet uit hoe belangrijk je bent, hoeveel bestsellers je op je naam hebt staan of hoeveel succes je hebt. Het gaat om wat je opschrijft. Waar Twitter en Facebook nogal eens voor zelfpromotie en humblebrags worden gebruikt, is dat in Secret onmogelijk. Je schetst simpelweg een gevoel, probleem of geheim, waarop anderen kunnen reageren om advies te geven of een hart onder de riem te steken. ‘Dit is waar ik mezelf kan zijn’, lees je dan ook in veel beoordelingen in de App Store.

Naast een reality-check (in dit soort apps is het leven niet altijd alleen maar leuk) zijn de bekentenissen voor veel mensen een bevestiging dat ze niet alleen zijn in hun twijfels en gevoelens. Whisper-oprichter Heyward in New York Magazine: “The Internet’s supposed to connect everybody, but you can feel disconnected. It can feel like, ‘Why’s everyone always partying or on vacation?'”. Minder neppigheid en meer jezelf zijn: het zal sommige gebruikers van sociale netwerken als muziek in de oren klinken. Maar net zoals bij andere hits op appgebied die meer anonimiteit willen bieden – denk: Snapchat – zijn er ook veel zorgen over het nieuwe fenomeen.

Secret en Whisper doen namelijk erg denken aan Postsecret, een bekend Amerikaans project waarbij mensen op een eigen geïllustreerde ansichtkaart geheimen konden insturen. Postsecret had op een gegeven moment een eigen applicatie, maar die app is het niet goed vergaan. De applicatie werd begin 2012 uit de App Store verwijderd omdat een percentage van de app-gebruikers de anonieme berichtendienst gebruikte om bedreigingen en porno te plaatsen. Zelfs de familie van de ontwikkelaar zou zijn bedreigd. Omdat de app de anonimiteit van de gebruiker voorop stelde, was het voor de vrijwilligers die de app modereerden erg lastig om kwaadwillenden permanent van de dienst te verbannen.

Op dezelfde manier haalde de populaire Amerikaanse app Yik Yak meerdere malen de kranten, toen middelbare scholen in California in lockdown moesten omdat iemand in de app anonieme bommeldingen plaatste. Ook bleek dat de app vol stond met bedreigingen en extreme vormen van cyberpesten.

Sodom en Gomorra in de App Store

Inmiddels heeft iedere ontwikkelaar van een anonieme app gemerkt hoe lastig het is om een sociaal netwerk sociaal te houden. Ze bestrijden het op verschillende manieren. Whisper heeft tientallen curators in dienst, die een dagtaak hebben aan het aanpakken van dreigementen en andere vormen van ongewenst gedrag. Daarnaast is het in die app bijvoorbeeld niet mogelijk om iemand met zijn of haar naam in een post te vernoemen, tenzij het een bekend persoon is. Iets zeggen over Justin Bieber mag wel, maar over buurman Henk niet.

Secret probeert het probleem op te lossen door de koppeling met vrienden te behouden. Doordat de anonieme geheimen in eerste instantie alleen met vrienden worden gedeeld ben je, zoals de makers het zo mooi noemen, ‘anonymish‘ en niet volledig anoniem. Contacten kunnen immers raden dat jij het bent, waardoor iemand zich over het algemeen beter zal gedragen, lijkt de gedachte. Het eerder genoemde Yik Yak moest nog veel verder gaande maatregelen treffen. De app veroorzaakte op middelbare scholen zulke grove problemen dat de makers voor ‘geofencing‘ hebben gekozen, waardoor de app niet meer op of rond middle en high schools te gebruiken is.

Als we zelf de proef op de som nemen en Whisper en Secret uitproberen komen we inderdaad het slechtste en het beste in de mens tegen. De posts variëren van een schreeuw om hulp gevolgd door vele harten onder de riem, tot een hatelijke verwensing. Ze zijn afwisselend herkenbaar en compleet ongeloofwaardig. Een plaats voor geestige bekentenissen of Sodom en Gomorra? Wij zouden niet kunnen kiezen, ze zijn het allebei. Ook al ontdekken we een duidelijk verschil in sfeer – ‘Whispers’ zijn gemiddeld genomen iets positiever dan ‘Secrets’ – ze staan beide vol met lieve en nare dingen. In de woorden van Alexander Klöpping in De Wereld Draait Door: “Gaat dit zelfmoorden opleveren of zelfmoorden voorkomen?”.

Uiteindelijk lijkt dat de grote vraag, die we voorlopig nog niet kunnen beantwoorden. Zeker is in ieder geval dat de mate van asociaal gedrag op deze hypersociale netwerken bepalend gaat zijn voor het succes. Het is simpelweg nog niet te zeggen of Secret en Whisper hetzelfde lot zal vergaan als Postsecret, maar gezien de uitersten die de bekentenissen uitschieten is die kans natuurlijk aanwezig. Hoeveel curatoren je ook politie-agentje laat spelen, wanneer de gemiddelde sfeer te negatief wordt komt een app hoe dan ook in de problemen, danwel door druk van buitenaf of door vertrekkende gebruikers.

De factor leeftijd

Vooral kinderen en sociale netwerken zijn volgens sommigen een slechte combinatie. Dat zagen we bij het eerder genoemde Yik Yak, maar in eigen land leiden controverses zoals Project X in Haren en de Facebook-moord ook vaak tot discussies over kinderen op social media. Zij zouden met sociale netwerken een tweede schoolplein erbij krijgen, waar het pesten veilig achter de computer kan doorgaan.

Toen we een tijdje terug het nieuwe Nederlandse kindernetwerk Momio bekeken waren we dan ook erg benieuwd hoe de jonge gemeenschap, veelal kinderen tussen de 7 en 12 jaar, zich daar zou gaan gedragen. We ontdekten dat het forum erg veel wordt gebruikt om te vragen of je mooi of lelijk bent, wat soms vervelende antwoorden oplevert. Tegelijk zie je dat kinderen die op school gepest worden en dat op Momio vertellen harten onder de riem krijgen. De paradox van sociale netwerken is dus zelfs hier al aanwezig. Net zoals in Secret of Whisper haalt de ene groep troost uit het delen van hun problemen, terwijl de andere groep steeds onzekerder wordt gemaakt.

Conclusie: ieder netwerk zijn eigen onderwereld?

In eerste instantie verwacht je misschien dat ieder netwerk zijn eigen donkere kant heeft. Op de een of andere manier voelt Instagram en drugs als een logische combinatie. De app wordt zo vaak gebruikt om feestjes vast te leggen dat drugs verkopen via hetzelfde netwerk niet heel vergezocht klinkt. Netwerken als Secret en Whisper doen juist bij uitstek aan als een plek om over zelfmoord en ongelukkig zijn te praten en anoniem bedreigingen te uiten.

Via diezelfde gedachtegang leek het promoten van anorexia typisch bij Pinterest te horen. In een netwerk waar het zo vaak om gezond leven, mooie spullen en uiterlijk gaat zul je ook wel sneller foto’s van ribbenkasten en thigh gaps tegenkomen. In de ogen van veel jonge meisjes en jongens zijn dat, hoe ongezond ook, immers schoonheidsidealen. Na ons mini-onderzoek blijkt het promoten van anorexia echter in ieder netwerk een prominente functie te hebben ingenomen. Waar we drugs bijna alleen op Instagram vinden en bedreigingen alleen op anonieme netwerken, vinden we anorectische foto’s en aanmoedigingen werkelijk overal.

Zowel leeftijd als anonimiteit lijken een belangrijke rol te spelen in de manier waarop mensen ‘asociaal’ gedrag vertonen. Bij jonge kinderen neemt dit gedrag vaak de vorm aan van cyberpesten, op de middelbare school komen ook bedreigingen om de hoek kijken. Anonimiteit lijkt het criminele aspect dat je op Instagram tegenkomt tegen te gaan – het is immers niet mogelijk om een deal te maken als iedereen anoniem is – maar brengen weer andere gevaren met zich mee. Voor nu lijken de netwerken een fris en eerlijk antwoord op Facebook en Twitter, maar in hoeverre dat echt zo is valt nog te bezien.

In Noord-Amerika schieten apps als deze als kool uit de grond, maar in Nederland nog niet. Tot grote frustratie van sommige mensen, die dit de toekomst van sociale netwerken noemen. Het is misschien gek dat er nog niemand in het gat is gesprongen, maar aan de andere kant kan de VS op deze manier mooi als proefkonijn fungeren. Over een tijdje weten we precies welke aanpak werkt, welke vorm van curatie het beste is en welk type app een positieve en sociale sfeer weet te bewaren. Kunnen wij Nederlanders daarna een weloverwogen sprong in het diepe maken. Als we nog willen ten minste.

Foto bovenaan: (c) Sinisa Botas/Shutterstock